Vinte anos de atraso

Parece que foi a Napoleón a quen lle preguntaron a que idade había que empezar a educar os fillos. Vinte anos antes educando os seus pais, contestou. En tantas ocasións, laiando da nosa situación presente, perdemos de vista de onde veñen as causas que a provocaron. As cousas case nunca son como son por azar: detrás adoita haber unha vontade persistente para que se dean así. Cando se comparan, por exemplo, as realidades sociopolíticas das tres nacionalidades históricas do estado español (Galicia, Euskadi e Cataluña), polo xeral xustifícanse as diferenzas a partir duns contextos económicos moito máis favorables para as dúas últimas. Esquécese, ás veces, que cada unha leva décadas apostando por unha determinada forma de traballar, e o que hoxe se ve non é máis que o resultado (mellor ou peor) dese impulso.

Isto quere dicir que Galicia podería estar mellor? Xaora que podería. Cando Galicia perde cartos porque deixa de gastar centos de millóns de euros de fondos europeos, Irlanda invísteos en creación de empresas e novas tecnoloxías. Cando non se está a facer unha política forestal axeitada para o territorio, no caos xorden grandes empresas de celulosa que enchen o país de eucaliptos aproveitando a permisividade. Cando se evita limpar as rías, non só se está a ir en contra do medio ambiente, senón que tamén se deixa de crear riqueza e postos de traballo. E cando non se están modernizando de forma axeitada as estruturas administrativas, educativas, sanitarias ou sociais, outro tanto do mesmo. Si, cambiar parece fácil, pero é imposible mudar o  feito no pasado e resulta moi difícil convencer aos que o fixeron para que redirixan o rumbo.

Cando a resistencia ao cambio se converte na norma, sexa por medo a algo peor, sexa por simple descoñecemento, as consecuencias poden resultar catastróficas: os nosos fillos formados emigran para poder traballar, coma xa o fixeran os seus avós; as empresas de fóra ocupan o sitio que lles correspondería ás autóctonas e xeran riqueza noutros lugares co noso patrimonio; un envellecemento brutal da poboación que parece non ter solución; gran dificultade para ofrecer uns servizos sociais ao nivel do século XXI, que implica unha merca nos dereitos fundamentais da cidadanía; e políticos que predican o que logo non son quen de cumprir. Afeitos a non ver máis aló do día a día, evitan aprender a adaptarse e repiten unha e outra vez os mesmos pasos porque non entenden que o cambio poida levar a algo mellor.

En certas situacións, diríase que estamos a replicar o que xa fixemos en 1997 e logo aínda nos preguntamos por que os demais van por diante! Poida que sexa porque aprenderon a detectar axiña os novos contextos cambiantes e apuraron a adaptarse a eles, a xestionar o cambio, como fixera o ratiño protagonista do libro de Spencer Johnson Quen levou o meu queixo? O autor descríbemos, a través dunha parábola, os beneficios dos cambios desde o punto de vista de dous ratos atrapados nun labirinto, que podemos trasladar á nosa vida e traballo para saír adiante con éxito.

Excelente acollida da mesa redonda sobre a velutina

O Centro Sociocultural do Milladoiro case se encheu para escoitar as persoas expertas

 

 A Federación de Asociacións do Rural de Ames quixo, con este acto, chamar a atención sobre un problema que nos afecta a todos: a expansión imparable da avespa asiática polo noso territorio. Especialistas de diversos ámbitos contaron as súas experiencias e liñas de traballo para combater esta especie foránea que está a decimar as nosas abellas.

Laura García Sáez, asesora xurídica da Asociación Galega de Apicultura (AGA), expuxo as catro principais demandas desta asociación para controlar a expansión da velutina: trampeo masivo, máis financiamento en investigación, axudas aos apicultores e que un único organismo coordine todas as actuacións e entidades implicadas. Tamén apuntou as liñas de traballo da Plataforma Stop Velutina, na que colabora AGA, dirixidas ao Parlamento de Galicia, ás Administracións Públicas e á sociedade en xeral.

Jesús Javier Orejas Fernández e Elisa Gago Moldes, representantes da Xunta de Galicia, debullaron as actuacións da Consellería do Medio Rural, desde o punto de vista da sanidade animal, e de Medio Ambiente e Ordenación do Territorio, desde o punto de vista da conservación da biodiversidade. Ofreceron datos que indican que en tres anos a avespa asiática xa se instalou no setenta por cento dos concellos de Galicia; e que o incremento exponencial da retirada de niños ano a ano corrobora a forte presenza desta especie entre nós.

Diego Sánchez Agra, apicultor e membro do Sindicato Labrego Galego, empezou contextualizando as causas da presenza das especies invasoras: globalización, abandono do rural, produción industrializada de produtos procedentes de lugares moi afastados, etc. E reclamou maior implicación das Administracións públicas cara a este problema concreto nomeadamente ofrecendo máis información, desenvolvendo unha boa política preventiva e realizando actuacións rápidas para atallar a invasión.

Para rematar, Xulio Maside Rodríguez, investigador da Universidade de Santiago de Compostela (USC), resaltou a importancia da investigación para coñecer ben a especie e poder combatela con eficacia antes de aplicar medidas de control equivocadas por ineficaces ou por contraproducentes, que danen outra fauna ou o medio ambiente. E tamén explicou os principais contidos do convenio entre a USC e a Deputación da Coruña con catro eixos de traballo para combater a velutina: identificar os insecticidas máis adecuados e menos nocivos que empregar; cuantificar os danos económicos que supón a presenza deste insecto no territorio galego; facer unha proxección da expansión desta especie a curto prazo; e avanzar na loita biolóxica contra ela.

A mesa redonda continuou con gran cantidade de preguntas do público, entre as que cabe salientar as dirixidas á Xunta de Galicia pedindo máis liñas de axuda, maior aposta pola investigación e un orzamento específico; así como as destinadas ao investigador para afondar en varios aspectos científicos de interese. En definitiva, unha xornada moi enriquecedora que haberá que repetir no vindeiro ano, abordando este ou outros asuntos de interese para a poboación que vive no medio rural de Ames. 

 

Mesa redonda sobre o control e loita contra a avespa asiática

 

A avespa asiática ou velutina é unha especie invasora que chegou ao territorio de Ames hai dous ou tres anos. Desde entón, está a experimentar unha fortísima expansión debido á súa facilidade de adaptación e ás condicións climáticas favorables. Durante estes últimos meses, as zonas rurais do noso concello foron invadidas por este insecto, que é moi voraz e non ten depredadores naturais. Mais tamén se empezaron a ver niños desta especie nos núcleos de poboación e mesmo nas vilas, co conseguinte perigo para as persoas, pois as súas picaduras son moi daniñas.

A Federación de Asociacións do Rural de Ames, dentro da súa primeira xornada cultural, creu oportuno abordar o impacto da expansión da velutina no noso medio ambiente, coa intención de entender a dimensión desta praga, case imposible de erradicar segundo os expertos. Invítase toda a xente interesada a asistir á mesa redonda titulada “Control e loita contra a avespa velutina”, que se celebrará na Casa da Cultura do Milladoiro o día 25 de novembro ás 7 da tarde. Neste acto intervirán os seguintes relatores:

-Laura García, asesora xurídica da Asociación Galega de Apicultura

-Jesús Orejas, xefe do Servizo de Sanidade Animal da Consellería do Medio Rural

-Elisa Gago, xefa do Servizo de Conservación da Biodiversidade da Consellería de Medio Ambiente e Ordenación do Territorio

-Diego Sánchez, apicultor e membro do Sindicato Labrego Galego

-Xulio Maside, profesor da Facultade de Medicina e investigador da Universidade de Santiago de Compostela

Despois destas intervencións, abrirase unha quenda de debate na se poderán formular todas as dúbidas e inquedanzas acerca deste problema.

Ata que chova

Incendio en Cangas

 

A fin de semana da ponte do Pilar de 2017, máis de 150 incendios estaban activos en diferentes puntos da nosa comunidade autónoma e catro persoas perderan a vida por mor das lapas. Na noite do domingo, unhas poucas gotas de choiva viñeron paliar en parte o que xa se está a cualificar como un suceso dramático, mais o luns aínda permanecían activos 60 lumes. Ao mesmo tempo que isto sucedía, o mes de outubro comezou con 500 brigadistas de incendios menos, unha vez que o continxente de reforzo con que se contaba para o período de verán rematou o seu contrato. Ante este panorama tan negro, un mira para as administracións públicas preguntando por que e elas responden apuntando entre as causas probables desta catástrofe a combinación de bo tempo e vento, a irresponsabilidade dos incendiarios e a presenza de vivendas preto das zonas boscosas. A culpa parece ser das circunstancias, os gobernantes só pasaban por aí e todos eles repiten coma un mantra o moito que fan, omitindo o que deixaron de facer.

Galicia pasou nas últimas décadas de ser unha sociedade de economía centrada no rural a case abandonar o agro, que se converteu tan só nun lugar de residencia, no mellor dos casos. O escaso prezo dos produtos que xera o campo, entre os que se atopa a madeira, está detrás desa fuxida cara ás vilas e cidades en busca de mellores oportunidades. Pero as plantas medran e, se non se coidan, a maleza invade todo. Ademais, a maior parte das árbores no noso concello son eucaliptos e piñeiros de pouco valor, que arden con moita facilidade e cuxa limpeza resulta cara e non sempre doada. A isto hai que engadirlle unha crecente permisividade construtiva, chegando a levantar casas e mesmo urbanizacións enteiras en pleno monte. Con estes vimbios, a mecha está posta. Un outono seco e ventoso axudou a prendela. E agora tan só nos queda poñer unha vela a un santo para que siga chovendo?

Diante deste panorama tan deprimente, a culpa bótaselle sempre ao outro. Un ano máis, seguimos sen cambiar o paso porque non vemos onde tropezamos unha vez e outra. Coma en tantos outros problemas de alcance, aquí hai responsabilidades compartidas. Ti por min e a casa por barrer: uns por non facer cumprir sempre a lei e outros por non cumprila en moitos casos. Arde o monte e a culpa lévana os incendiarios, mais tamén nós colaboramos ao longo dos anos, co descoido e a axuda dos elementos, a crear unha situación favorable para que arda. Quizais aplicando algo de sentidiño e unidade de acción a cousa cambiase.

Tradicionalmente, os labregos rozaron os seus montes na procura de mulime para os animais e leña para quentárense, e o monte estaba limpo. O bosque pode xerar biomasa e madeira se se crean as condicións, pero tamén transformarse nunha bomba en potencia, sobre todo nas zonas habitadas, se o abandonamos. Agora, as administracións teñen a obriga de recapacitar e converterse en aliadas dos titulares das parcelas para, xuntos, facilitar as tarefas de manter coidadas as súas propiedades e así xerar maior riqueza para o país. O incendio devastador non adoita ser máis que a consecuencia catastrófica do desleixo e a falta de conservación do noso patrimonio forestal, polo que cómpre inverter esta situación creando brigadas locais de limpeza de montes, do mesmo xeito que existen brigadas contra incendios forestais, que traballen man con man cos particulares. A choiva, que pode apagar as brasas, non vai cambiar as causas que as provocaron nin tampouco as súas consecuencias.
 

Loita contra a avespa asiática*

As especies invasoras, coma o caso da avespa asiática, teñen polo xeral unha gran capacidade de adaptación e de dispersión. Os métodos de loita deben respectar o resto de fauna e flora e non eliminar outras especies locais, coma pasa cando se usan fortes velenos que matan as abellas, as avespas autóctonas e outros insectos. A procura dunha solución parece que pasa por elaborar un programa de loita que sente na mesma mesa de traballo as diferentes administracións públicas, os representantes dos apicultores e os científicos para, entre todos, poñer en marcha un plan con medidas de vixilancia, prevención e loita contra esta especie. Á espera de que se descubran novos métodos de loita eficaces, convén ter en conta as seguintes recomendacións.

-Hoxe en día non existe ningunha trampa que sexa realmente selectiva para cazar só velutinas ou só raíñas desta especie.

-Cada niño pode ter máis de 500 femias capaces potencialmente de se reproduciren: a morte das fundadoras pode estimular o proceso reprodutivo doutras.

-Unicamente en caso de ataque ás abellarizas, é cando se deben colocar trampas preto das colmeas entre xuño e outubro-novembro.

-É posible reducir o estrés das abellas cubrindo as colmeas cunha malla metálica ou cunha rede de pesca.

-A destrución de niños resulta o método máis eficaz para diminuír a poboación de avespas asiáticas. Deberá facerse durante a noite ou ao amencer, cando están todos os individuos dentro. De realizar a destrución do niño durante o día, as avespas que queden fóra botarán varios días anoxadas e acabarán construíndo axiña outro niño preto do primeiro.

-A mellor técnica de destrución consiste nunha pértega telescópica a través da cal se inxecta un insecticida no niño, que logo se ha de queimar. Outra opción é envolver o niño cun saco, sempre que sexa accesible e se conte co equipamento adecuado.  Ultimamente tamén se están a utilizar drons para a fumigación dos niños.

-Recoméndase chamar ao servizo de emerxencias e protección civil para que se encargue do traballo de fumigación, recollida e destrución de niños de forma segura.

-Uns parasitos dalgunhas especies de mosca, así como algúns vermes, unha vez que entran en contacto coas velutinas, poden chegar a reducir a súa poboación á metade ou mesmo producir a desaparición de colonias enteiras. Tamén se está investigando con certo tipo de fungos que, mesturados cun líquido atraente, acaben matando estas avespas.

-As abellas europeas, igual que fan as súas primas asiáticas, están a desenvolver un sistema de defensa contra ataques ocasionais consistente en formar unha piña arredor da velutina coa intención quentala ata os 45 graos, temperatura que as abellas soportan e a avespa non, polo que acaba sucumbindo.

Para rematar, recollemos unhas imaxes nas que se poden apreciar diversas técnicas artesanais empregadas polos apicultores para protexer as súas colmeas dos ataques das avespas asiáticas.

______________

* A información deste artigo está tirada de http://frelonasiatique.mnhn.fr/lutte/

En Francia, existen diversas institucións traballan en proxectos de investigación e actividades relacionadas coa loita contra a avespa asiática. A xeito de exemplo, poden consultarse as seguintes ligazóns:

http://frelonasiatique.univ-tours.fr/lutte.html

http://www.inra.fr/Grand-public/Ressources-et-milieux-naturels/Tous-les-dossiers/Lutte-contre-le-frelon-asiatique-a-pattes-jaunes

http://frelonasiatique.mnhn.fr/risqapi/

http://anti-frelon-asiatique.com/

A avespa asiática ou a pasividade da administración

En Galicia hai unhas 120.000 colmeas que producen unhas 1400 toneladas de mel ao ano, moi valorado pola súa calidade.

Dez avespas asiáticas abondan para eliminar unha colmea.

As avespas velutinas ameazan a polinización que realizan as abellas, cun valor estimado en máis de 300 millóns de euros anuais.

A expansión da avespa asiática ou velutina está a converterse nunha praga moi difícil de erradicar que pode chegar a ser un problema de saúde pública. Estes insectos chegaron a Francia en 2004 procedentes do sueste asiático nun barco de carga comercial e deste entón comezaron a estenderse, primeiro por territorios do país veciño con climas similares ao seu e desde 2010 polo norte de España ata chegar a Galicia nos últimos anos, onde xa se instalaron en máis de dous centos concellos. Esta avespa caracterízase polo seu gran tamaño (pode chegar aos catro centímetros de lonxitude), pola súa estrutura corporal extraordinariamente robusta e, sobre todo, por ser un depredador implacable que non ten inimigos naturais. Aliméntase, dependendo da época do ano, de froita madura, néctar das flores, diversos azucres e tamén recolle todo tipo de proteínas procedentes de restos de carne ou de pequenos insectos que caza. Entre eles, as abellas son os seus preferidos, tanto porque viven agrupadas en grandes colonias, como porque lles resultan moi doadas de capturar e pola proteína que lles proporcionan para a alimentación das súas larvas.

En Ames empezaron a verse as primeiras velutinas hai tres ou catro anos e arestora a súa presenza empeza a ser masiva debido sobre todo ao clima favorable, á gran cantidade de grandes árbores de folla perenne nos que acostuman a facer os seus niños, que poden chegar a almacenar uns 18.000 individuos, e a que non se están a combater de xeito sistemático. Ao mesmo tempo que elas se expanden, a produción de mel no noso concello vai baixando ano tras ano polos ataques aos que se ven sometidas as abellas. Acosan as abellarizas desde febreiro-marzo en que empezan a construír os seus niños primarios ata que chega o frío do outono e abandonan os niños secundarios para pasar o inverno na terra. As abellas, atemorizadas, deixan de recoller néctar, pole e mesmo auga, polo que ao teren menos alimento de calidade as raíñas poñen menos ovos, as colmeas debilítanse e producen menos mel. As colmeas pouco poboadas e mal alimentadas corren un gran risco de morrer durante o inverno, ou antes se continúa durante todo o verán e parte do outono a depredación por parte das avespas asiáticas.

Vista a dimensión deste problema, cómpre coñecer as actuacións das nosas institucións para combatelo. Máis de 5000 retiradas de niños e 13.000 chamadas de alerta ao teléfono de información 012 deberían ser suficientes para considerar a expansión da avespa asiática un asunto no que implicarse de cheo, como parece que se está a facer en varios países europeos contra outro insecto que enferma as oliveiras. O Ministerio de Agricultura, Alimentación e Medio Ambiente publicou en 2014/2015 unha estratexia de xestión, control e posible erradicación, seguida no papel por varias comunidades autónomas. En Galicia, replicando o texto de Madrid, cóntase desde 2016 cun programa específico de vixilancia e control, máis informativo que executivo, centrado no control e eliminación de niños  a partir de que a cidadanía chame aos teléfonos 012 ou 112 para avisar da súa presenza. Danse as circunstancias de que non se conta cos medios axeitados para resolver situacións complicadas, como cando os niños están a moita altura; de que ás veces os encargados de retirar cada niño poden tardar ata quince días en facelo; e de que no mes de setembro xa non retiran máis niños á espera de que desaparezan sos co mal tempo. Desde o Concello de Ames realizouse en 2017 unha pequena campaña de distribución gratuíta de trampas e líquido atraente entre a poboación. Neste municipio, o servizo de emerxencias e protección civil con sede en Brión elimina os niños logo dunha chamada ao teléfono 629871542 ou directamente ao concello (981803002). Tamén existen varias empresas privadas que retiran cada niño cun prezo a partir de 60 €, dependendo da dificultade do traballo.

Pero todo o anterior é insuficiente, pois non só a poboación de velutinas medra de forma exponencial ano tras ano achegándose cada vez máis a espazos habitados, senón que tamén se trata dunha especie cuxas picaduras poden resultar moi perigosas para as persoas. Ante este panorama, os apicultores e o conxunto da poboación están a tomar a iniciativa adoptando solucións propias para capturalas, ningunha das cales resulta completamente eficaz. O habitual consiste en colocar trampas máis ou menos caseiras de diverso tipo, que consisten polo xeral en recipientes con algún alimento ou líquido atraente dentro e con pequenas aberturas que permiten a entrada das avespas, que logo non atopan a saída. Tamén se chegaron a cubrir as colmeas con mallas metálicas ou con redes de pesca cunha única abertura frontal, para protexelas dos ataques verticais destes depredadores. Entre as últimas solucións coñecidas, destacan en primeiro lugar uns parches de insecticida derivado da nicotina e outros matainsectos moi prexudiciais para as abellas. En segundo lugar, está a investigarse o uso dun fungo que, mesturado con algún líquido con feromonas, atrae e atrapa estas avespas. E, finalmente, os científicos idearon unha arpa eléctrica, que consiste nunha estrutura de fíos paralelos colocada cerca de cada colmea que permite o paso libre das abellas, pero non o das velutinas, que morren electrocutadas ao tocaren coas ás dous fíos contiguos ao mesmo tempo. En situacións extremas, hai quen non dubida en chamuscar o niño cun soprete cando está á man ou mesmo en dispararlle un tiro de escopeta cando se atopa a moita altura.

No escenario actual, contrasta a rápida expansión deste insecto coas escasas medidas institucionais para freala, co pobo como primeiro e máis importante axente de contención. As necesidades de futuro pasan por que as administracións tomen a iniciativa fronte a esta invasión e lideren a loita, á parte de que a xente siga comunicando cada incidencia. Máis en concreto, bótase de menos que se execute:

-Un auténtico plan ou protocolo eficaz de actuación, que naza desde os estados afectados da Unión Europea e vaia conectando, de xeito reticular, todas as administracións públicas afectadas (administración xeral do estado, comunidades autónomas e entidades locais).

-Medios humanos, materiais e económicos suficientes ofrecidos desde as institucións públicas para abordar esta praga deste todos os puntos de vista: información, control, vixilancia, loita, etc.

-Coordinación das actuacións que se leven a cabo nas diferentes entidades para abordar o problema de forma global e non só parcial, aglutinando esforzos, iniciativas e recursos.

-Moito maior apoio aos proxectos de investigación dirixidos a elaborar solucións efectivas, baratas e fáciles de utilizar, como substancias químicas atraentes que resulten radicalmente eficaces para a solución deste combate desigual.

 

Preparación dunha trampa caseira

-Partir unha botella de plástico de litro e medio un pouco por riba da metade, conservando a parte superior co tapón, e abrir algún pequeno oco na parte inferior cara a arriba.

-Botar na botella un vaso de cervexa (mellor, negra); un vaso de viño branco ou de vinagre (para que non vaian as abellas); e un chorro de zume de grosella, de framboesa ou da froita que se teña á man.

-Tapar coa parte de arriba da botella colocada do revés.

-Colocar a trampa pendurada dunha árbore, dun balcón ou preto das colmeas.

 

 

 

 

 

 

 

Problemas no colexio de Barouta

Ames é un dos poucos concellos de Galicia cun índice de natalidade positiva. O feito de que en Ames nazan e vivan moitos nenos e nenas debería ir acompañado do incremento no número de colexios para todos os niveis educativos ou, polo menos, de que os existentes cubran as demandas crecentes de escolarización. Pero non é así: os centros están masificados e algúns nin sequera poden recibir o alumnado da contorna, en especial nas primeiras idades, cando máis falta fai un colexio próximo. É o caso do CEIP de Barouta, que nos vindeiros tres anos vai deixar de recoller, aínda que lle corresponte por zona, os escolares que saian da escola infantil de Covas porque está saturado. E, no sitio de ampliar a súa capacidade, perden as aulas de informática, de idiomas e mais a sala de ximnasia para seren usadas con outras finalidades.

Cómpre que a Administración educativa tome conciencia desta necesidade e habilite novas aulas no CEIP de Barouta, non só para que este centro poida recoller todo o alumnado da zona, senón tamén para que aumente a súa capacidade habilitando unha segunda aula de educación primaria recuperando, así mesmo, todos os recursos humanos e materiais que está a perder e, así, ofrecer o mellor servizo educativo posible.

A asociación de nais e pais do CEIP de Barouta anima a todas as persoas a asinar este escrito de apoio á causa exposta no parágrafo anterior. O documento asinado pode deixarse na farmacia de Augapesada.

 

A comunicación eficaz ou a importancia de facer

Boa parte do que facemos é comunicación, oral ou escrita, con palabras ou sen elas. Comunicar é transmitir mensaxes aos demais de forma clara e entendible, sendo receptivos ás súas propostas e integrándoas nas nosas para lograr convencelos. Estamos a falar da competencia máis transversal do ser humano, aquela que integra coñecementos (saber), habilidades (facer) e actitudes (querer facer). Para activala, é necesario saber de que falamos, poder aplicar o que temos na mente e poñer en marcha unha actitude adecuada para desenvolvelo de xeito adecuado. En definitiva, na comunicación actívanse as partes cognitiva, de aplicación práctica e emocional da persoa.

O triángulo saber-facer-querer sitúa como elemento central a parte práctica, a xestión, clave para lograr o éxito en calquera empresa colectiva. Como dicía Goethe, “non abonda con saber, débese tamén aplicar. Non é suficiente querer, tamén se debe facer”. Na parte de obrar interveñen, ademais dunha boa comunicación, a capacidade de liderado, o traballo en equipo, o compromiso e a adaptación ao cambio. Así mesmo, debemos xestionar ben os conflitos, planificar, fomentar a innovación e a creatividade, a aprendizaxe e o pensamento estratéxico. Manexando ben estas dez pezas, estaremos en condicións non só de construír, senón tamén de difundir un proxecto sólido e duradeiro.

Antes de pasar á acción, cómpre saber como temos que proceder na práctica comunicativa. Algunhas preguntas básicas poden axudarnos a despexar dúbidas: que imos facer?, como o queremos facer?, cando o pretendemos realizar?, hai alguén máis implicado no proxecto?, quen o vai revisar?, etc. Ao traballar en grupo, todos os membros deben asumir os fins, os valores e os retos do proxecto conxunto; compartir obxectivos e definir tarefas comúns. A planificación estratéxica, trazada a través dun proceso participativo das persoas implicadas, está detrás dunha boa aplicación práctica, avaliando as condicións de cada alternativa, diferenciando fins e medios para conseguir estes fins, considerando recursos, prioridades e escollendo un procedemento para realizar o planificado. Se hai unha boa estruturación da actividade, logo será máis fácil explicarlla aos demais.

A comunicación proactiva pode determinar, en definitiva, a clave do éxito daqueles proxectos colectivos que levamos a cabo. Transmitimos mensaxes, non só a través do que dicimos, senón tamén de como o dicimos ou, mesmo, do que non dicimos. Hai silencios máis expresivos que moitos discursos. Comunicar tamén implica facer entender que comprendemos as necesidades dos outros e, mesmo, que camiñamos na mesma senda ca eles. Pola contra, ser incapaz de comunicarse, ou facelo mal, nunhas ocasións implica truncar un vínculo (afectivo, de interese, de proximidade, etc.), mais outras chega a colocar os receptores en oposición ao emisor por un simple efecto rebote forte ao que non se comprende porque non se soubo transmitir ben. Polo tanto, arredarse das mensaxes directas e sinxelas ou comunicar sen seguir o sentido común son elementos que apuntan ao fracaso. Canto deberían aprender os nosos políticos destas eivas!

 

Un modelo de concello aberto

 

 

De que maneira nos queremos organizar como comunidade do rural? Cada habitante na súa casa, pechado entre bloques de formigón coma nun piso? Ou nunha comunidade aberta na que a veciñanza fai seus os problemas do resto e onde a maioría participa en actividades colectivas polo ben do grupo? Non nos enganemos. Hai xente que prefire o primeiro modelo. Ao modelo pechado só lle fai falta unha chave para vivir entre catro paredes. O modelo de portas abertas, polo que nós apostamos, require que interveñan outros axentes a diferentes niveis e en distintos ámbitos. Logo, nun recolles o pouco que sementaches e no outro todas as persoas sementan na mesma leira, a leira dunha sociedade cooperadora, e os beneficios reverten en todas por igual.

A xestión dos asuntos colectivos no ámbito municipal é unha tarefa ardua. Os responsables políticos elixidos nas urnas deciden sobre os proxectos públicos, pero non deben facelo ao chou nin de costas ao pobo. As organizacións sociais e a cidadanía en xeral teñen que esixirlles aos poderes públicos que se escoiten as súas opinións, que se recollan e negocien as súas críticas e que se consideren as súas propostas e demandas. O feito de compatibilizar a democracia representantiva co dereito á participación implica ir tendendo unha serie de pontes desde as institucións non sempre a gusto dos xestores públicos. Lograr que as institucións sexan permeables e transparentes á cidadanía vai implicar que funcionen mellor, pero tamén traerá como consecuencia unha certa transferencia de poder e responsabilidade dos asuntos públicos cara á xente que inquietará a algúns gobernantes.

A sociedade organízase arredor de grupos que tecen redes de contacto que lles dan estrutura. Os individuos non están sos, senón que se agrupan en familias, barrios, asociacións e noutros colectivos afíns que se interrelacionan a diferentes niveis. Coñecer estes movementos relacionais desde os poderes públicos, identificalos e activalos supón empezar a utilizar instrumentos de política social, onde o denominado terceiro sector, o entramado de organizacións da sociedade civil, cobra un papel central. Estamos a referirnos a entidades organizadas formalmente, independentes das administracións públicas, sen ánimo de lucro, con autonomía para tomar as súas propias decisións e cun forte grao de participación voluntaria entre os seus membros. Forman parte deste terceiro sector organizacións non-gobernamentais, cooperativas e mutualidades, fundacións e asociacións, así como outro tipo de entidades non lucrativas. Debe ser obxectivo das institucións e das políticas públicas impulsar este tipo de organizacións, así como implantar procesos de comunicación e participación destes actores sociais nas cousas públicas.

Para saber a posición actual en que se atopa o noso concello con respecto á súa comunidade, podemos situar as súas actuacións nun dos cinco principais enfoques de intervención comunitaria, que teñen dous elementos centrais: os xestores políticos e os axentes sociais. Nos dous modelos extremos só cabe a presenza dun destes actores: ben os políticos actuando de costas á cidadanía (escenario relativamente corrente), ben esta tomando todas as todas as decisións cos recursos de todos (case impensable no noso contexto). Dos tres modelos restantes, o central, ao que deberiamos aspirar, procura que ambos os actores compartan capacidade de toma de decisións de xeito máis ou menos equitativo. No cuarto, poida que o máis habitual, os poderes públicos toman todas as decisións, escoitando de cando en vez os problemas e as propostas da xente, que non sempre van ser tidas en conta. E o quinto, máis inclinado cara ao desenvolvemento comunitario, pode producir tensións nos xestores públicos ao perderen estes capacidade de decisión do destino dos cartos de que teñen que responder perante a cidadanía.

Cada vez máis, a participación está a ser considerada un referente da calidade de vida da comunidade. Son indicadores da saúde democrática das nosas institucións locais a cantidade e a calidade da información pública ofrecida, os medios empregados para acceder a esa información, os procesos de deliberación comunitaria establecidos e as súas implicacións, realizar consultas á cidadanía, avaliar todas as liñas de participación cidadá desenvolvidas ou avanzar na mellora continua destes procesos. Entre os mecanismos de participación que afondan nesta liña destacan os orzamentos participativos, os consellos cidadáns, os plans estratéxicos territoriais, as agrupacións de desenvolvemento local, as asembleas territoriais, as xuntanzas comunais, as plataformas cidadás, etc. Cada un deles ten sentido para repartir mellor os fondos públicos, para mellorar a vida dos habitantes ou simplemente para crear redes que se retroalimenten a través da información e o diálogo compartidos. En definitiva, cómpre mudar o estilo de xestión de arriba para abaixo e ir incorporando cada vez máis o estilo desde abaixo para arriba, abrir as portas das institucións e compartir os recursos de que se dispón de xeito que ninguén se sinta fóra do territorio no que vive.

  

A política da posverdade

Que importa máis: a verdade, a mentira flagrante ou a verdade aparente? Dicir a crúa verdade pode incomodar en determinadas circunstancias polas consecuencias que comporta. Mentir abertamente non nos levará moi lonxe porque acabaremos caendo. Mais utilizar retrincos de verdade para adubialos a gusto e levar o discurso ao noso terreo, iso é outra cousa. Que algo aparente ser verdade pode resultar máis interesante e útil para os propios intereses que a verdade en si mesma. Ademais, todo o mundo di algunha mentira piadosa de cando en vez, non si?

Analicemos unha noticia de prensa para ilustrar o fenómeno da posverdade: “Críticas polo reparto dos 810.000 € do ‘catastrazo’ coa nova Fedarames” (El Correo Gallego, 9 de marzo de 2017). Ramón García Argibay, líder do partido político Pacto por Ames, nunha rolda de prensa convocada a xornada anterior para criticar a escasa achega de diñeiro ao rural no novo orzamento municipal, coincidindo co Día da Muller Traballadora, comeza a súa intervención lembrando que a muller traballadora amiense está “aínda” en peores condicións con este Goberno. Esqueceu dicir que un 8 de marzo de 2013, a secretaria do Concello asinara unha certificación relativa a unha moción pola que se censuraba o daquela rexedor no contexto dunha manifestación de varios centos de persoas producida días atrás contra o cobro retroactivo da taxa do lixo no rural, decidida polo Goberno do Partido Popular do que Argibay formaba parte nesa altura. Por esa malfadada decisión, moitas mulleres traballadoras verían minguados os seus ingresos de forma considerable.

Continúa a intervención criticando a aparición da Federación de Asociacións do Rural de Ames, que asinou o 24 de febreiro de 2017 un acordo co Goberno local para reinvestir no rural os 810.000 € que se prevén recadar en concepto de regularización catastral, asunto máis coñecido como ‘catastrazo’. As críticas céntranse en que esta organización non existe e en que é unha “mera pantomima entre Ames Novo e o Tripartito para xustificar o acordo de investimentos”. Óbviase ou ignórase que a federación está legalmente constituída desde 15 de febreiro de 2017, data en que as asociacións que a forman aprobaron os seus estatutos. Afírmase que é un instrumento político creado para asinar os orzamentos, cunha clara intención difamatoria sen fundamento ningún. E créase confusión presentando cifras diferentes coma se fosen a mesma: os 32.000 € mencionados de investimento, que proceden de fondos da Deputación Provincial, e os 810.000 € son a maiores do investimento ordinario que se realiza cada ano no rural, cantidade que non aparece por ningunha parte na noticia de Pacto por Ames.

En definitiva, que doado é barrer para a casa cando se manipulan os datos! Repetindo ata a saciedade argumentos cociñados, primeiro ante a prensa e logo polas parroquias para dar máis sensación de certeza e convicción. Creando falsos rumores e fomentando calumnias. Omitindo a parte da información que non interesa divulgar e evitando falar da totalidade dos asuntos, tan só pinceladas soltas. Mesturando datos de información con opinións propias negativas acerca do Goberno e dos seus novos orzamentos, datos dunha nova organización social de par de supostos manexos políticos, etc. Pero, onde está a verdade? O certo é que a verdade pouco importa, tan só interesa lograr unha determinada percepción social do que alguén quere presentar como ‘verdade’: a posverdade.

Facer país

Creo que foi o matemático Enrique Vidal Abascal quen dixo que un e un non son dous, son once. Non cabe dúbida de que a unión fai a forza. Mais tamén parece evidente que a forza do grupo pode ir máis alá da que achega cada un dos seus membros. A metodoloxía holística estuda as distintas características do conxunto, fronte ás das partes que o compoñen, resultado non dunha simple suma, senón da complexa integración simbiótica das súas pezas. Os bos equipos reforzan as capacidades das persoas que os compoñen converténdoas en grandes logros colectivos e potencian sinerxias e habilidades pouco desenvolvidas individualmente. No extremo contrario, o reducionismo pretende limitar a explicación do conxunto analizando cada un dos seus elementos de forma máis ou menos independente. Existen teorías para todos os gustos, o resultado da experiencia é o que importa.

Vai para un ano que un grupo de amigos, representantes de varias asociacións de Ames, decidimos darlles ás nosas pequenas agrupacións unha maior proxección. A forza que nos une está clara: vivimos na aldea e compartimos necesidades similares. Tamén está ben definido o obxectivo estratéxico inicial: queremos ter voz propia perante as institucións e que elas nos consideren como parte do seu proxecto político. Se o asociacionismo actuou de amálgama, o noso instrumento motor foi a necesidade de participar nas cousas públicas. Así naceu o 15 de febreiro de 2017 FEDERAMES, a Federación de Asociacións do Rural de Ames, coa arela de aglutinar as inquedanzas dos oito mil habitantes que viven nas zonas rurais do concello.

Poida que facer país sexa moitas cousas, pero non a falta de compromiso perante os problemas da cidadanía, o camiño máis cómodo que ninguén debería coller porque non chega a ningures. A partir da implicación xurdiron proxectos, coma as teselas que conforman un mosaico. Os mil novecentos afectados pola regularización catastral aplicada en 2016 equivalían á cuarta parte dos habitantes do rural de Ames, nós mesmos vítimas do ‘catastrazo’, en moitos casos de forma inxusta. Así mesmo, fóronse vencendo vellos medos e prexuízos, abríndose as portas da política aos colectivos sociais. A maiores, os novos tempos crearon inéditos escenarios de participación nos asuntos municipais que animaron a cooperación achegando ideas e propostas de novo cuño. Sempre transmitindo a voz da xente que, lonxe de parecer invisible, leva a súa opinión clara e contundente ata onde esta debe chegar.

Acordo para a repartición do 'catastrazo'

O pasado 24 de febreiro, o Concello asinou un acordo coa Federación para a repartición no rural do importe recadado en concepto de regularización catastral. Este importe investirase a maiores do ordinario previsto para este fin destinado ás aldeas.

O montante inicialmente calculado era de 988.000 €, aínda que ao final se espera recadar un 18% menos, 810.000 € efectivos. Esta cifra vaise repartir, en principio, en tres anualidades entre 2017, 2018 e 2019 a non ser que se poida facer antes. A cantidade destinada a cada exercicio dividirase en dúas partidas, unha de 150.000 € para investimentos en infraestruturas de saneamento e similares e outra de 132.000 € para unha nova liña orzamentaria denominada “orzamento participativo”, de cuxas bases xa se facilitou un borrador.

Representantes das asociacións veciñais e representantes do Concello serán os encargados de decidir sobre o investimento das partidas anteriores. Así mesmo, o Goberno municipal comprométese a facilitar unha relación de investimentos previstos para o rural en 2017, a partir da cal se han computar as novas actuacións previstas.

Posición de FEDERAMES con respecto ao 'catastrazo'

 
 

O día 15 de febreiro de 2017 as asociacións Pedra do Fuso (Ames), O Corpiño (Ames), Monte do Crego (Trasmonte), San Pedro de Bugallido, Paravent (Biduído) e Covas constituíron a Federación de Asociacións do Rural de Ames (FEDERAMES). FEDERAMES elixiu a súa primeira Xunta Directiva, composta por Manuel Freire como presidente, Manuel Lens como vicepresidente, Benxamín Dosil como secretario e Inés Sanmartín como tesoureira. A Federación adoptou, como primeiro acordo, transmitirlle ao Concello a súa posición con respecto á proposta realizada polo actual Goberno municipal o 10 de xaneiro de 2017 sobre o retorno ao rural do recadado en concepto de cobro retroactivo do IBI con motivo do proceso de regularización catastral, coñecido comunmente como “catastrazo”.

En primeiro lugar, respecto ás opinións vertidas por representantes municipais de que as asociacións están de acordo “no fundamental” coa proposta do Concello, a federación quere matizar que o fundamental é, para os seus membros, o compromiso do alcalde adquirido o 16 de outubro de 2016 de que os 988.000 euros previstos de recadar volverán ás zonas rurais en forma de investimentos desenvolvidos en colaboración cos colectivos implicados. Como compromiso que é, xa foi asumido polo Goberno e non é motivo de negociación. Agora as propostas deben centrarse en clarexar o cando, o canto e o como se reinviste o importe recadado.

En segundo lugar, respecto á proposta municipal de destinar 150.000 euros a maiores do actualmente investido en servizos básicos de saneamento e similares no ámbito rural, a federación considera que é insuficiente, pechada e difícil de medir. É insuficiente porque apenas supera o quince por cento do que se prevé recadar en total. É pechada porque non se lles dá a posibilidade aos axentes sociais de decidir en que se inviste esa cantidade. E é difícil de medir porque non se facilitaron as estimacións iniciais de investimento no rural para 2017 sen incluír este incremento. Pódese consultar o resumo da xuntanza que mantivo FEDERAMES co Concello neste sitio.

En terceiro lugar, respecto dos 132.000 euros previstos para investir nunha nova partida denominada “Orzamentos participativos Concello de Ames 2017”, a federación cre que responde de forma moi reducida ás súas demandas e que limita a participación á mínima expresión. Dunha banda, as necesidades do rural son de gran envergadura e unha repartición de tan poucos fondos en multitude de pequenos proxectos vai minimizar a repercusión do investido. E, doutra, a participación anunciada parece que se limita a achegar ideas ou propostas para que logo o Concello decida o seu destino. FEDERAMES considera que se debe incrementar este investimento e que debe ir dirixido a iniciativas de maior entidade, coa implicación dos axentes sociais en todas as fases de decisión.

En cuarto lugar, respecto da opinión global da federación acerca do reinvestimento no rural do recadado polo “catastrazo”, FEDARAMES estima que:

-Dado que a maior parte da taxa se ingresará nas arcas municipais durante 2017, coida prioritario que se fixen durante este exercicio todas as prioridades de investimento para o rural incluídas neste incremento recadatorio de 988.000 euros. Non obstante, tamén se deberían ter en conta os ingresos iniciais por este concepto durante os últimos meses de 2016 e os posibles remanentes que chegasen en 2018.

-Debe dárselles prioridade aos proxectos que beneficien á totalidade ou á inmensa maioría da poboación que vive nas zonas rurais fronte a outras iniciativas de ámbito máis reducido. Preferentemente, serán proxectos novos, pero tamén cabe a posibilidade de ampliar proxectos existentes que sexan de interese para a maioría, segundo o criterio dos axentes sociais.

-Tanto as asociacións como a Federación deben ter unha implicación sistemática en todo o proceso de decisión, desde o deseño e elaboración das propostas participativas municipais, ata o desenvolvemento e finalización dos proxectos que se acometan. Daquela, a contribución de FEDERAMES e das asociacións que a compoñen non pode limitarse a dicir si ou non a iniciativas municipais pechadas. 

En quinto lugar, respecto das propostas concretas que a Federación considera prioritarias, esta invita ao alcalde a unha xuntanza para explicarllas con maior detalle, no caso de que se adopte a decisión de investir a totalidade do recadado.